Komunikowanie się jest z jednym z elementów naszego życia. Nie zawsze jednak przekazujemy innym swoje własne słowa. W obecnym stanie prawnym, jeśli zrobi się to niewłaściwie, można nawet zostać oskarżonym o kradzież własności intelektualnej. Czym jest prawo do cytatu i jak z niego korzystać, żeby tego uniknąć?
Prawo cytatu – co to jest?
W sytuacji, gdy w swojej wypowiedzi chcemy przytoczyć treści, które nie zostały wymyślone przez nas, możemy posłużyć się parafrazą lub cytatem. Parafraza to ujęcie wypowiedzi w inny sposób, bez zniekształcenia oryginalnego przekazu. Z kolei cytat to bezpośrednie przytoczenie danych treści w ich pierwotnej formie. Od strony prawnej mówi o tym Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (z późniejszymi zmianami). Fakt stworzenia czy wymyślenia czegoś sprawia, że stajemy się tego autorem. W przypadku pracy twórczej mówi się o prawie autorskim oraz własności intelektualnej. Są to w dużej mierze prawa niezbywalne i obowiązujące zawsze, nawet po śmierci autora. Prawo cytatu jest tutaj swego rodzaju „furtką”, dzięki której możliwe jest wykorzystanie takiej własności przez inne osoby. Bardzo ważna jest w tym miejscu informacja o twórcy przekazu, który cytujemy. To właśnie ona stanowi najważniejszą granicę pomiędzy wykorzystaniem prawa cytatu a złamaniem przepisów prawa autorskiego.
Prawo cytatu – co jest dozwolone?
Jak większość praw, także i prawo do cytowania ma swoje ramy. Oprócz wspomnianego wymogu podania autora oryginalnej treści należy przede wszystkim mieć na uwadze kryterium ilościowe. Ustawa mówi o „urywkach” lub „całości”, gdy cytujemy „drobne utwory”, nie określając jednak ich definicji. Zacytować dany fragment możemy w celach:
- wyjaśnienia
- polemiki
- analizy krytycznej lub naukowej
- dydaktycznych
Nie jest to jednak lista zamknięta. Ustawodawcy pozostawili możliwość wykorzystania cytatów w formie np. parodii lub gdy jest to uzasadnione wymogami gatunku, jaki reprezentuje nasz utwór. W przypadku przytoczenia zbyt obszernego fragmentu lub zatajenia autorstwa kogoś innego mamy z kolei do czynienia z plagiatem.
Przeczytaj również: Savoir vivre w biznesie – różnice międzykulturowe
Jak cytować?
Wskazanie źródła danej myśli umożliwia jego poprawne zidentyfikowanie. Podanie dodatkowych informacji, jak np. roku wydania książki, numeru czasopisma czy adresu strony WWW, nie jest wymagane prawnie, ale znacząco ułatwia odnalezienie cytowanego fragmentu w kontekście. Jest to również wyraz szacunku wobec autora dzieła, a konkretnie praw, jakie mu przysługują. Jeśli chcesz, żeby inni respektowali Twoje prawa (w tym przypadku prawo do cytatu), w pierwszej kolejności uszanuj prawa autora. Warto zaznaczyć, że nie trzeba się z nim zgadzać. Chodzi tu o samą ideę prawa, które powinno być sprawiedliwe.
Podsumowanie
Wbrew pozorom warto przebrnąć przez odpowiednie akty prawne (lub sięgnąć po pomoc, taką jak ten artykuł), aby bez lęku korzystać z przysługujących nam praw. Komunikacja to nie tylko słowa czy dźwięki. Przekazywanie wiedzy to sposób na rozwój – warto więc o tym pamiętać i cytować świadomie.
Autor tekstu: Marcin Jabłoński